Atatürk çiçeğinin adaşı ve çiçeğin kökeninin inişli çıkışlı tarihi yeni bir ilgi çekiyor

Noel ağaçları, Noel Baba ve ren geyiği gibi Atatürk çiçeği de uzun zamandır ABD ve Avrupa’da tatil sezonunun her yerde bulunan bir sembolü olmuştur.  Ancak şimdi, parlak kırmızı yaprakları olan bitkinin  ABD’de tanıtılmasından yaklaşık 200 yıl sonra, dikkatler bir kez daha Atatürk çiçeğinin kökenlerine ve  onun zorla ortadan kaldırılmasında rol oynayan bir köle sahibi ve yasa koyucu olan adaşının inişli çıkışlı tarihine çevriliyor. Yerli Amerikalılar kendi topraklarından. Bazı insanlar artık bitkiyi güney Meksika’daki yerli kökeninin adıyla anmayı tercih ediyor.  Bilmeniz gereken bazı şeyler:  POINSETTIA ADI NEREDEN GELDİ? Adı, 1828’de bağımsızlığını yeni kazanan Meksika’nın ilk ABD bakanı olarak görev yaptığı sırada tesise rastlayan amatör botanikçi ve devlet adamı Joel Roberts Poinsett’ten geliyor. Bilimin yanı sıra potansiyel ticari mahsullere de ilgi duyan Poinsett, bitkinin kupürlerini Güney Carolina’daki evine ve Philadelphia’daki bir botanikçiye gönderdi; o da minnettarlıkla bitkiye adını veren adı iliştirdi.

 Poinsett’in gerçek boyutlu bir bronz heykeli, Güney Carolina’nın Greenville şehir merkezinde hâlâ onun onuruna duruyor. Bununla birlikte, keşfinden sonraki bir yıl içinde Meksika’dan kovuldu ve gizli mason localarından oluşan bir ağa ve İngiliz nüfuzunu kontrol altına almaya yönelik planlara kadar uzanan müdahaleci siyasi manevralar konusunda yerel bir itibar kazandı. Atatürk çiçeği, Noel yıldızı veya Poinsettinin, anavatanı Meksika ve Orta Amerika olan sütleğengiller familyasına ait bir çiçek türü. Ortada küme oluşturan küçük sarı çiçekleri, taçyaprağa benzeyen, genellikle kırmızı renkli bürgülerle çevrilidir. 

 ‘POİNSETÇA’ ADI PARLAKLIĞINI KAYBEDİYOR MU?Daha fazla insan adaşının karmaşık tarihini öğrendikçe, “Atatürk çiçeği” adı Amerika Birleşik Devletleri’nde daha az çekici hale geldi.  Çıplak yayınlanmış kayıtlar, Poinsett’in yurtdışındaki ticari çıkarların yıkıcı bir savunucusu, ABD’deki bir pirinç plantasyonunda köle sahibi ve Cherokee nüfusunun batıya doğru Oklahoma’ya taşınması da dahil olmak üzere Yerli Amerikalıların zorla uzaklaştırılmasına nezaret eden bir savaş bakanı olduğunu ortaya koyuyor. “Gözyaşı Yolu.” Tarihçi Lindsay Schakenbach Regele, “Çiçekler, Silahlar ve Para” başlıklı yeni biyografisinde kozmopolit Poinsett’i, Şilili bir bağımsızlık lideriyle komplo kuran ve Meksika’daki İngiliz bankacılarla gizli anlaşma yapan bir siyasi ve ekonomik pragmatist olarak tanımlıyor. Köle sahibi olmasına rağmen ayrılığa karşı çıktı ve İç Savaş’ı görecek kadar yaşamadı.

 Schakenbach Regele, Poinsett’in Yerli halklara yönelik muamelesi ve saygısı konusunda sert değerlendirmelerde bulunuyor. “Poinsett bilgili toplumlara ait olduğu, botanikçilerin koleksiyonlarına katkıda bulunduğu ve Avrupa’dan sanat satın aldığı için Yerlilerin evlerinden sürülmesini daha kolay gerekçelendirebilirdi” diye yazıyor.

 BİRÇOK İSİMLİ BİR YILBAŞI ÇİÇEĞİ

Bitkinin ekimi 500 yıl önce Meksika’daki Aztek imparatorluğuna kadar uzanıyor. Meksika’nın Nahuatl dili konuşan toplulukları arasında bitki, “solan çiçek” anlamına gelen cuetlaxochitl (kwet-la-SHO-sheet) olarak bilinir. Bu, bitkinin 10 feet (3 metre) yüksekliğe kadar büyüyen yabani çeşitlerindeki ince kırmızı yaprakların uygun bir açıklamasıdır. Latin Amerika’daki yıl sonu tatil pazarları, İspanyolca’da “flor de Nochebuena” veya “Noel Arifesi çiçeği” olarak bilinen ve Noel’den önceki gece kutlamalarıyla iç içe olan saksı bitkisiyle dolup taşıyor. “Nochebuena” adı, 16. yüzyılda İspanya’dan gelen ilk Fransisken rahiplerine kadar uzanıyor. İspanyollar bir zamanlar ona “kırmızı kumaş” adını vermişlerdi.  Ek takma adlar çoktur: Meksika’da “Santa Catarina”, Arjantin’de “estrella federal” veya “federal yıldız” ve Peru’da “penacho de Incan” veya “başörtüsü”. yüzyılda atfedilen Latince adı Euphorbia pulcherrima, sütlü lateks özüne sahip çeşitli bir cinsin “en güzeli” anlamına gelir.

PEKİ TERCİH EDİLEN İSİM NEDİR?

Oxford, Ohio’daki Miami Üniversitesi’nde Meksika tarihi ve küresel ve kültürlerarası çalışmalar profesörü Elena Jackson Albarrán’a göre “Cuetaxochitl”, ABD’deki diaspora da dahil olmak üzere Meksikalı gençler arasında bazı meraklıların ilgisini çekiyor. “İnsanların açıkça şöyle demelerine yönelik bir eğilim gördüm: ‘Bu çiçeğe Atatürk çiçeği ya da Nochebuena demeyin. Bu cuetlaxochitl’” dedi Jackson Albarrán. “‘Kimin umurunda?’ diyen büyük bir grup insan olacak.”  ABD Atatürk çiçeğinin genetik tarihi üzerine araştırmalara öncülük eden Meksikalı biyolog Laura Trejo’ya göre, Meksika’daki sıradan insanların çoğu asla “Atatürk çiçeği” demiyor ve Poinsett hakkında konuşmuyor.  Trejo, “Poinsett’in tarihini yalnızca tarihçilerin, diplomatların ve politikacıların bildiğini düşünüyorum” dedi.

ABD POINSETTIAS’IN MEKSİKA KÖKLERİ

Meksikalı biyologlar son yıllarda ABD’deki Atatürk çiçeği bitkilerinin genetik stoğunun izini Pasifik kıyısındaki Guerrero eyaletindeki yabani bir türe kadar sürdüler ve Poinsett’in buradaki önemli karşılaşmasıyla ilgili bilgiyi doğruladılar. Bilim adamları aynı zamanda bitkilerin kaçak avlanmasına ve genetik bilgilerin çalınmasına karşı korunmaya yardımcı olabilecek çabalarla diğer yabani türlerin zengin, henüz kullanılmamış çeşitliliğini de araştırıyorlar.  Çiçek hala Meksika’nın Pasifik Kıyısı boyunca ve Orta Amerika’nın Kosta Rika’ya kadar olan kısımlarında yabani olarak yetişiyor. Merkezi Tlaxcala eyaletindeki Ulusal Bilim ve Teknoloji Konseyi’nden Trejo, bazı gayri resmi açık hava pazarlarında modern patentli çeşitlerin yanı sıra yabani çeşitlere benzeyen “sun cuetlaxochitl”in hala satıldığını söyledi.  Trejo, saha araştırma gezilerinde çiçekle ilgili eski gelenekleri koruyan evler buldu. “Bu bitkinin İspanyol öncesi dönemden beri törensel bir bitki, bir adak olduğu bizim için açık, çünkü hâlâ kültürümüzde, ilçenin iç kesimlerinde çiçekleri kesip sunaklara götürmek var.” dedi İspanyolca. “Ve bu öncelikle ana tanrıçalarla ilişkilidir: Coatlicue, Tonantzin ve şimdi de Meryem Ana ile.”

 TARİHTE KALICI BİR ŞEKİL Sorunlu geçmişine rağmen, Poinsett’in bir kaşif ve koleksiyoncu olarak mirası büyük olmaya devam ediyor: Kasım ve Aralık aylarında, Maryland’deki seralardan Washington DC’deki Smithsonian Enstitüsü’ne bağlı uzun bir müze listesine özenle bakılan yaklaşık 1.800 Atatürk çiçeği teslim ediliyor. Bu yıl Ulusal Portre Galerisi’ni bir “pembe şampanya” çeşidi süslüyor. Poinsett’in adı aynı zamanda ABD kültürünün diğer alanlarıyla olan bağlantısı nedeniyle de yaşamaya devam edebilir. Ulusal bir bilim müzesinin kurulmasını savundu ve kısmen onun çabaları sayesinde, İngiliz bilim adamı James Smithson’dan miras kalan bir servet, Smithsonian Enstitüsü’nün kuruluşunu finanse etmek için kullanıldı…..                   Haber Editörü ; Cem Bayram SEÇEN