Bilim insanları bu kez çok net konuştu Durursa ne olur ?

Coğrafya derslerinden hepimizin hatırlamış olduğu temel bilgilerden biri şudur: Atlas Okyanusu’nda iki temel akıntı bulunur. Labrador soğuk su akıntısı, İskandinav ülkelerinin kıyılarından aşağı hakikat iner, Gulf Stream sıcak su akıntısı ise Meksika Körfezi’nden üst yanlışsız harekete geçerek İngiltere’nin kuzeyine kadar devam eder. Gulf Stream, geçmiş olduğu coğrafyalarda birçok ülkenin hatta kıtanın iklimini tesirler. Bilhassa de Avrupa’nın kuzeyindeki havayı ısıtarak daha yaşanabilir bir ortam oluşmasını sağlar. Lakin oldukça yakın vakitte bu temel detayları unutmak zorunda kalabiliriz. Şu sebeple iklim bilimciler, Gulf Stream akıntısının durma noktasına geldiğini söylüyor. Gulf Stream’in durması ise gezegenimiz için en kıymetli kırılma noktalarından biri olacak.

GULF STREAM DURURSA NE OLUR? Guardian’ın aktardığına nazaran, bilim adamları Atlantik Meridyonel Devinim Sirkülasyonu (AMOC) olarak isimlendirilen akıntıda “son yüzyılda tam bir istikrar kaybı yaşandığını” ortaya koydu. Bilim adamları AMOC’un yavaşladığını birinci sefer 2004 senesinde fark ederek bu mevzuda ölçümlere başlamıştı. Üç yıl kadar evvel AMOC’un son 1600 senedir asla olmadığı kadar yavaş akmış olduğu ortaya çıkmıştı. Bu yeni tahlil ise akıntının büsbütün durmak suretiyle olduğuna işaret ediyor. Pekala Gulf Stream akıntısının ya da bilimsel ismiyle AMOC’un durması ne suretiyle sonuçlar doğuracak? Bu probleminin yanıtı, bilim adamlarının “en kıymetli kırılma noktası” ihtarını da daha iyi anlayabilmemizi sağlıyor.

Şu şekilde ki Hindistan, Cenup ABD ve Batı Afrika’da yaşayan milyarca insan ziraat yapabilmek ve karınlarını doyurabilmek için Gulf Stream tesiriyle oluşan yağmurlara muhtaç. Diğeri taraftan Avrupa’da Gulf Stream’in havanın ılınmasını elde eden tesiri eğer olmazsa, birçok kent yaşanamayacak kadar soğuk olacak ve yıkıcı fırtınalar yaşanacak. Okyanusun diğeri yakasında Şimal ABD’nın doğusunda deniz düzeyleri yükselecek. Cenup Yarımküre’de ise Amazon yağmur ormanlarının karşı karşıya olduğu çekince artarken, Antarktika’daki buzullar da daha büyük risklerle karşı karşıya duracak. AMOC sisteminin karmaşıklığı ve global ısınmanın gelecekte ulaşacağı düzeylerin belgisiz oluşu, akıntının durma tarihinin tam olarak saptanmasını da imkânsız kılıyor. Fakat bilim adamları, mümkün tesirlerin büyüklüğü sebebiyle, bu türlü bir senaryonun asla yaşanmaması için ihtiyaç duyulan ne var ise yapılması icap ettiğini belirtiyor. Gulf Stream’le ilgili araştırma, Almanya’da bulunan Potsdam İklim Tesirleri Araştırma Enstitüsü’nden Niklas Boers tarafınca yürütüldü. Boers, Guardian’a yapmış olduğu açıklamada, “Gulf Stream’in istikrarını yitirmesinin işaretlerinin şimdiden bu kadar gözle görülür olması beni hem şaşırtıyor hem de korkutuyor” dedi. Boers, “Bu olmasına asla müsaade veremeyeceğimiz bir şey” sözlerini kullandı.

Boers, AMOC’un çöküşünün hangi karbondioksit düzeyinde gerçekleşeceğinin şimdi bilinmediğini de hatırlatarak, “Şu demek oluyor ki yapılacak tek şey emisyon düzeylerini mümkün olduğunca düşük tutmak. Atmosfere gönderdiğimiz her 1 gram karbondioksitle, bu neticeleri oldukça büyük olayın yaşanma ihtimali de artıyor” diye konuştu.

HAVA SICAKLIKLARINI BİRDENBİRE DEĞİŞTİRECEK Boer ve takımının araştırmasının neticeleri bilim mecmuası Nature Climate Change’de yayımlandı. Son 100 bin senenin datalarına nazaran, AMOC’un iki evresi bulunuyor. Son birkaç binyılda AMOC süratli ve kuvvetli evresindeydi. Fakat bir de yavaş ve zayıf evre var. Datalar hava sıcaklıklarındaki değişimin AMOC’un evresinin 10 ila 50 yıl içinde apansız değişmesine yol açabileceğini gösteriyor. Son buz çağlarında, AMOC’taki bazı büyük değişimler kış sıcaklıklarının 1 ila 3 yıl suretiyle kısa bir süreçte 5 ila 10 aşama değişmesine yol açtı. Bunun sonucunda da Atlas Okyanusu kıyılarındaki birçok kara modülünün havasında kıymetli değişimler oldu.

GRÖNLAND’IN ERİMESİ TUZ DÜZEYİNİ DEĞİŞTİRİYOR AMOC’un itici gücü Arktik Okyanusu’nun tabanına çeken ağır ve tuzlu deniz suyu. Lakin Grönland’ın üstündeki buz katmanının erimesi, süreci iklim modellerinin öngördüğünden daha erken bir etapta yavaşlatıyor. Olağan şartlarda AMOC, Şimal Kutbu’na hakikat sıcak suları taşıyor. Burada soğuyup ağırlaşarak tabana çöküyor akabinde yine güneye akmaya başlıyor. Fakat global ısınma suyun soğumasına sakınca olurken, Arktik buzullarının bilhassa Grönland’ın erimesi, bölgeyi daha azca ağır tatlı suyun basmasına ve AMOC akışının zayıflamasına niçin oluyor.

İSTİKRARI BOZULMUŞ BİR SANDALYE ÜZERE Boer, okyanus sıcaklıklarındaki ve tuz düzeyindeki değişimlerin AMOC’un dengesizliğini nasıl açığa çıkarabildiğini bir iskemle benzetmesiyle söyledi. Dört ayağı da yerde olan bir sandalyeyi ittirdiğimizde, pozisyonunu değiştiriyoruz lakin sandalyenin istikrarını bozmuyoruz. Lakin sandalyeyi iki ayağının üstüne yanlışsız ittirdiğimizde hem pozisyonunu hem de istikrarını bozuyoruz. Boers ve grubunun incelemiş olduğu okyanus sıcaklığı ve tuzluluk dataları de benzeri bir duruma işaret ediyor. Sekiz başka kaynaktan elde edilmiş ve 150 yıl geriye uzanan bilgilere nazaran, global ısınma akıntıların akış nizamını değiştirmekle kalmıyor tıpkı vakitte daha istikrarsız bir hal almalarına niçin oluyor. Bu bilgilerin ışığında araştırmacılar şu sonucun altını çizdi: “AMOC’un son onyıllardaki gerilemesi, geçtiğimiz yüzyılda istikrarını neredeyse büsbütün kaybetmesiyle ilişkilendirilebilir. AMOC zayıf deveran evresinin eşiğinde olabilir.”

MS 400’DEN BERİ EN YAVAŞ DÜZEYİNDE Araştırmayı Guardian’a kıymetlendiren David Thornalley, “Bu istikrarsızlık işaretleri oldukça telaş verici. Lakin hala bir çöküş yaşanacak mı ya da buna ne kadar yakınız sorularını karşılığını bilmiyoruz” dedi. Londra Üniversitesi’nde gören icra eden Thornalley, üstte bahsettiğimiz diğeri tehlikeli sonuç Gulf Stream araştırmasını da yürüten isim. Thornalley ve grubunun Nisan 2018’de Nature mecmuasında piyasaya çıkan araştırmasında akıntının MS 400 yıllarına kıyasla yüzde 15 daha zayıf olduğu ortaya konmuştu. Bunun oldukça büyük bir sapma olduğuna işaret eden uzmanlar, zayıflamanın kaynağının büyük oranda global ısınma olduğuna işaret etmişti. Thornalley o periyotta yapmış olduğu açıklamada, “AMOC Dünya’nın iklim sisteminin oldukça kıymetli bir modülü ve geçmişte ani iklim değişikliklerinde kıymetli bir rol oynadı” demişti.

“KIRILMA NOKTASINA DÜŞÜNDÜĞÜMÜZDEN DAHA YAKINIZ”

Boer ve grubunun araştırmasını Guardian’a pahalandıran bir başka isim de İrlanda’da bulunan Maynooth Üniversitesi’nden Levke Ceasar oldu. Ceasar, “Bu araştırma metodu bizlere olası çöküşün kati zamanlamasını vermiyor lakin tahlil, AMOC’un istikrarını çoktan kaybettiğini gösteriyor. Ben de bunun AMOC kırılma noktasına düşündüğümüzden daha yakın olabiliriz diye anlıyorum” sözlerini kullandı. Bilim adamları iklim üstünde büyük, süratli ve geri döndürülmez tesirler meydana getirecek değişimleri kırılma noktası olarak isimlendiriyor. Kelam mevzusu kırılma noktalarıyla ilgili dertler günden güne artıyor. Mesela geçtiğimiz mayıs ayında yine Boers ve meslektaşları, Grönland’ı kaplayan buz katmanının kıymetli bir kısmının sonda bulunduğunu, bunun da global deniz düzeylerinde oldukça mühim bir yükselmeye yol açacağını bildirdi. Yeniden oldukça kısa bir süre evvel Amazon yağmur ormanlarının bazı bölgelerinden atmosfere salınan karbondioksit ölçüsünün, fotosentez yöntemiyle emilenden karbondioksitten fazla olduğu bildirildi. Son olarak bu hafta başlangıcında piyasaya çıkan bir araştırmada, Sibirya’da 2020 senesinde yaşanmış olan sıcak dalgasının permafrostu erittiği ve telaş verici seviyede metan gazı çıkışına yol açmış olduğu bildirildi. Tüm bunlar kıymetli kırılma noktaları olarak görülüyor. Üstelik 2019’da meydana getirilen bir diğer tahlile nazaran, kimi kırılma noktaları çoktan aşıldı ve “uygarlık için bir varoluşsal tehdit” ortaya çıktı. Hükümetlerarası İklim Değişikiği Paneli’nin pazartesi günü yayımlanacak raporunda da iklim krizinin gitgide büyüyen boyutlarının net bir şekilde ortaya konması umut ediliyor. Haber Editörü; Cem Bayram SEÇEN