DERİN DEŞARJ EDREMİT KÖRFEZİNİ ÇÖPLÜĞE ÇEVİRİR

Körfez için başka tehlike çanları da çalıyor. Kabaca, ‘denizin en derin noktasına boruları uzatıp atıkları buraya bırakmak’ olarak tanımlayabileceğimiz ‘derin deniz deşarjı’ bunlardan biri. Uzmanlar, kapalı bir deniz olan Edremit Körfezi’nin bu projeyi kaldıramayacağını, bu yöntemin daha çok Karadeniz gibi akıntısı yüksek ve dalgalı denizlerde uygulanması gerektiğini söylüyor. Proje, Edremit Körfezi’nde İzmit ve İzmir körfezlerinde yaşanan kirliliği yaratabilir.

ÇED onayları verilmiş
“Burada nüfus yazları 400 bin kişi oluyor. O kadar çok inşaat ve oturma ruhsatı dağıtıldı ki arıtma yeterli gelmemeye başladı. Zaten fabrikaların çoğu da atıklarını derelere bırakıyor” diye başlıyor sözlerine Edremit Çevre Platformu (EDÇEP) sözcüsü Kubilay Öztürk. 2006’nın sonlarında durumdan haberdar olduklarını dile getiren Öztürk şöyle devam ediyor: “Balıkesir Belediye’sinin bu çalışmasını öğrenince bilgi almak için dilekçeler yazdık.

‘Size bilgi veremeyiz’ dediler. Sonra tesadüfen Şehircilik İl Müdürlüğü’nün sayfasında gördük ki 5 tane derin deniz deşarjı projesi varmış ve 3’üne çoktan ÇED onayı verilmiş. Olaya bu şekilde müdahil olduk.”

Yaşam savunucuları dava açtı
Mevcut arıtma sisteminin ileri arıtmaya dönüştürülmeden deniz deşarjı yapılmasını bir ‘deniz katliamı’ olarak değerlendiren Öztürk, projenin sadece bir aldatma olduğunu da vurguluyor: “Gerçek bir arıtma yapılmadan kirliliği denize vermek, göz göre göre denizi yok etmek demektir. Görüşmelerimizden anladık ki arıtma sistemi geliştirilmeden yapılıyor proje. Zaten geliştirilse bile körfez kapalı bir deniz. Akıntı yok. İki tane ince kanaldan su girişi ve çıkışı var sadece. Denizin kirlenmemesi imkânsız. İzmir, İzmit ve zamanında Mersin körfezlerinde yaşanan tahribat Edremit’te de yaşanacak. Biz davamızı açtık. Şimdi ara kararı bekliyoruz.”

Dereler kirletiliyor, denetim yok
Öztürk, fabrikaların dereleri nasıl kirlettiğini ise şöyle anlatıyor: “Havran Çayı’na bir salça fabrikasının atıkları akıyor. Kimse de ‘Sen napıyorsun, arıtma sistemi neden kurmuyorsun’ demiyor. Diğer derelerde de durum aynı; Şahindere, Mıhlı, İkizçay… Mesela Edremit Çayı çöplüklerin içinden geçerek körfeze dökülüyor. Oteller yoğun dönemlerde atıklarını derelere bırakıyor. Bunlara da ceza kesilmiyor. Bu kirleticilerin önünü uygun metotlarla kesmeden derin deniz deşarjı yapmak gerçekçi değil.”

Edremit çöplüğü.

Burhaniye’de denizin rengi değişiyor
Burhaniye Çevre Platformu’ndan (BURÇEP) Avukat Filiz Sonsuz, “Derin deniz deşarjı ile ilgili söylediklerimiz sadece öngörü değil” diyerek söze giriyor: “Burhaniye’de yıllardır arıtılan su deşarj edilerek denize veriliyor. Geceleri denizin rengi birden değişiyor burada. 1984’lü yıllarda körfezle ilgili Mersin’deki deniz bilimcilerinin yaptığı araştırmalardan da, körfezin kapalı bir deniz olduğu, kendini çok yavaş bir şekilde yenileyip temizlediği ifade edilmiş. Yani her şey tek sonuca çıkıyor: Derin deniz deşarjı körfezin ölümü olur.”

‘Pisliği halının altına süpürmek’
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) İstanbul Şube Su ve Atıksu Komisyonu’ndan Selahattin Beyaz’ın söyledikleri de Öztürk’ü ve Sonsuz’u destekler nitelikte. Derin deniz deşarjı yöntemin daha çok Karadeniz gibi dip akıntıları derin olan denizlerde kullanılan bir yöntem olduğunu ifade ediyor Beyaz ve sözlerini şöyle sürdürüyor: “Edremit kapalı bir havza. Orada arıtma tesisleri var ve yeterli gelmiyor eski olduğu için.

Onların geliştirilerek ‘Üçüncül arıtma’ ya da ‘ileri arıtma’ denen sistemin getirilmesi lazım. Derin deniz deşarjını bu şekilde yapmak pisliği halının altına süpürmek anlamına gelir. Çünkü burası Karadeniz gibi değil, dipte ölü kısımlar yok canlı bir deniz. Hem de körfez kapalı bir deniz, kirleticiler zamanla kıyılara doğru geri gelecektir.”

Görüntü, Kanlıçay ile Edremit Çayı’nın birleştiği yere ait. Suyun renginden kirliliğin boyutları anlaşılabiliyor.

Halk metan gazı soluyor

Altınoluk çöplüğü.​

EDÇEP sözcüsü Öztürk başka bir can yakıcı meseleyi anlatmaya başlıyor: Çöp toplama tesisleri. Bölgedeki çöplüklerin sürekli yanıp durduğundan ve ilkel yöntemlerle oluşturulduğundan bahseden Öztürk “Zehir soluyoruz” diyor. Öztürk şöyle konuşuyor: “Altınoluk, Burhaniye, Gömeç, Havran çöplükleri sürekli yanıyor ve metan gazı çıkarıyor. Akçay çöplüğü yıllarca yandı. Şimdi yeni tesisler kuracaklarmış. Eski ve açıkta olan tesisler ne olacak. Bunlarla ilgili başvurular yaptık ama cevaplar alamadık.”

Çöplüklerin hepsinin dere kenarında olduğunu ifade eden Öztürk, bunun derelerin kirlenmesini büyük oranda artırdığını söylüyor ve devam ediyor: “Bilim insanlarının söylediği ve ortaklaştığı tek bir konu var; körfeze inen derelerin tamamının iniş noktalarında en az 5 metrelik bir plastik yığını var. Bunlar büyük kirleticiler. Bu sürdürülebilir bir şey değil.”

Derin deşarj konusunda görüşünü sorduğumuz Doç.Dr.M.M.Kavurmacı’nın incelediği“Güre Mahallesi Derin Deniz Deşarjı Proje”sini  konusunda çarpıcı açıklamalar  yaptı.

-Hazırlanan proje dosyasında alıcı ortama verilecek olan atık suyun kimyasal analiz sonuçları verilmemiştir.

-Proje kapsamında evsel atık suların yanında endüstriyel atık sularda deşarj edilecekmidir? Edilecekse endüstriyel atık suların miktarı ne kadar olacaktır ve endüstriyel atık suların özellikle ağır metal içerikleri nelerdir? Endüstriyel ağır metal içerikleri deniz ekosistemi içerisindeki canlı varlıkları olumsuz olarak etkileyecektir bundan dolayı proje kapsamında bu konuların açık olarak netlik kazanması ve proje dosyasına atık suyun özellikle ağır metal analiz sonuçlarının eklenmesi gerekmektedir.

-Proje kapsamında alıcı ortama verilen atık su içerisinde yer alan maddelerin deniz tabanında birikim yapıp yapmayacağı konusunda herhangi bir bilgi verilmemiştir. Ayrıca “Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği”nde belirtilen sınır değerlerin nasıl sağlanacağı konusundan bahsedilmemiştir.

-Hazırlanan proje dosyasında bölgesel bazda atıksu ve alıcı ortamın izlenmesi kapsamında alıcı ortamın deşarj sonrasındaki durumunun izlenme periyodu, yöntemi, yapılacak analizler ve özellikle atık suyun yayılımının kontrolü konusunda açıklayıcı herhangi bir bilgi verilmemiştir. Bundan dolayı dosyada deşarj sonrası oluşabilecek riskin boyutu net olarak belirlenmemiştir.

-Hazırlanan proje dosyasında difüzörlerde tıkanıklık olduğunda, borudaki ani su artışı veya kesilmesi durumlarında karşılaşılabilecek riskler ve bu risklere karşı nasıl müdahale edileceği konusunda açıklayıcı bir bilgi bulunmamaktadır.

-“Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”nde alıcı ortamda yeterli seyreltme kapasitesinin bulunduğunun ayrıntılı mühendislik çalışmaları sonucunda kanıtlanması hâlinde, atık suların ve soğutma sularının derin deniz deşarjlarıyla bertarafına izin verilir.” denilmektedir. Hazırlanan proje dosyasında DERİNSU tarafından yapıldığı belirtilen ölçümlerdeki alıcı ortamın (deniz) ayrıntılı mühendislik özellikleri nelerdir? Bu konuyla ilgili dosyada herhangi bir ölçüm sonucu veya teknik bir veri bulunmamaktadır.

– Atık suyun yoğunluğu ile alıcı ortamın (deniz) suyunun yoğunlukları bile belirlenmemiştir. Atık suyun yoğunluğunun deniz suyundan daha az olduğu durumlarda difüzörlerden deşarj edilen atıksu akımı yüzeye doğru çıkma eğiliminde olacaktır. Su yüzeyine çıkan atık sular su yüzeyine veya tutulma seviyesine çıktıktan sonra akıntılara tabi olarak sürüklenecektir. Deniz suyunun sıcaklığı bile hesap dışı bırakılmıştır.

-Seyrelme ve sirkülasyon çalışmaları DHI tarafından geliştirilen oşinografik, kıyı alanlarında kullanılan kompleks bir model olan MIKE 3 sayısal modelleme yazılımı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Ancak modelleme çalışmalarında akıntı hızları ve akıntı yönleri teorik bilgilere dayandırılarak sabit tutulmuştur.

-Proje sahası için deniz akıntı hızı ve yönlerinin mevsimsel değişimler göz önünde bulundurularak ölçülmesi ve gerçek veriler kullanılarak model farklı akıntı hızı ve yönlerine göre yeniden hesaplanmalıdır. Elde edilen verilere göre difüzör parametreleri (çıkış aralıkları, çıkış derinlikleri ve çıkış hızları) yeniden hesaplanmalıdır.

-1. 2. ve 3. Seyrelme miktarları teorik olarak hesaplanmış.

-Proje kapsamında deşarj noktasından (difüzörden) koruma bölgesine kadar olan atık su bölgesinin sınırları ve boyutu net olarak hesaplanmamıştır.

-Proje kapsamında türbülanslı bir ortamda birim alandan geçen madde miktarı net olarak hesaplanmamıştır.

– Borularda meydana gelebilecek alt ve üst kritik hızlar hesaplanmamış sadece teorik ortalama hız verilmiştir. Verilen hız hesabının doğru yapılabilmesi için akışkanın yoğunluğunun bilinmesi gerekmektedir. Dosyada atık suyun yoğunluğu ile ilgili bir bilgi verilmemiştir.

-Difüzör eksenine dik akıntı hızı ve hidrolik yük hesaplanmamıştır.  Difüzör deliklerinden çıkan atıksu jetleri arasında girişim olmaması için delikler arasındaki mesafe hesaplanmamış ve dosyada belirtilmemiştir.

– Hazırlanan proje dosyasında DERİNSU tarafından yapıldığı belirtilen sondaj çalışmaları kapsamında sondaj derinlikleri, kuyu logları ve deniz tabanını oluşturan birimlerle ile ilgili herhangi bir bilgi verilmemiştir. Yine DERİNSU tarafından gerçekleştirildiği söylenen CTD ve RDCP ölçüm sonuçları dosyada bulunmamaktadır.

 SONUÇ OLARAK ;  hazırlanan dosya genel olarak teorik kalıp bilgilere dayandırılarak oluşturulmuştur. Atık suyun ve alıcı ortamın (deniz) mühendislik özellikleri teknik ölçüm ve analizlere dayandırılmamıştır. Hesaplamalarda ve model çalışmalarında teorik ortalama bilgiler kullanılmış bölgenin kendi mühendislik özellikleri göz ardı edilmiştir. Bundan dolayı proje ile ilgili riskler net ve açıklayıcı değildir. Proje bu haliyle tartışmaya açıktır.

Görülüyor  ki uzmanların deyişiyle; çöpü  halının altına süpürmek diye adlandırılan derin deşarj konusunda hazırlanan dosyalarda eksik. Yazık  Edremit Körfezi göz göre göre  elden gidiyor …? Kanalizasyonu Denize akan Ayvalık’ta da durum farklı değil. Arıtma tesisini çalıştırmak yerine başvurulan bu yöntem çare değil.Derin deşarj yapılan  Ayvalık’ta da sorun değişmedi.Her ne hikmetse sorunlar böyle geçici önlemlerle gidirilmeye çalışılsa  bir yandan da atık su bedeli alınmaya devam ediliyor.?