PFAS nedir,zararları nelerdir?

Her gün kullandığımız yüzlerce ürün, PFAS adı verilen yüksek derecede toksik florlu kimyasallarla üretilmektedir. Bunlar vücudumuzda birikir ve çevrede asla parçalanmazlar. Bu nedenle bu maddelere forever chemicals yani ölümsüz ya da sonsuz kimyasallar da denir. Bugüne kadar 5.000’in üzerinde farklı tür PFAS tespit edilmiştir.

PFAS, perfloroalki ve polifloroalkil maddelerin kısaltmasıdır ve PFOS, PFOA ve GenX olarak bilinen kimyasalları içerir. Bu maddelerin hepsi, son derece güçlü olan ve bu kimyasalların çevrede veya vücudumuzda parçalanmasını bu kadar zorlaştıran flor ve karbonun imza niteliğindeki temel bağları ile tanımlanır.

EPA’e göre iki PFAS sınıfı (PFOA ve PFOS) kapsamlı bir şekilde incelenmiş ve çok sayıda olumsuz sağlık etkisiyle ilişkilendirilmiştir. Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi’ne göre, PFOA Amerika Birleşik Devletleri’ndeki nüfusun yüzde 98’inden fazlasının kanında tespit edilmiştir. PFOA’nın kandaki varlığı, böbrek taşı ve gut hastalığına yol açabilen yüksek kolesterol ve ürik asit seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir.

İlk olarak DuPont 1946 yılında Teflon ile kaplanmış yapışmaz pişirme kaplarını piyasaya sürdü. Bugün Teflon’dan türeyen florlu kimyasallar ailesi, per- ve poli-floroalkil maddelerin kısaltması olan PFAS adı verilen binlerce yapışmaz, leke tutmaz ve su geçirmez bileşiği içermektedir.

PFAS şaşırtıcı sayıda tüketici ürününde ve ticari uygulamada kullanılmaktadır. On yıllar süren yoğun kullanım, dünyanın en uzak köşelerindeki su, toprak ve insan ve hayvanların kanının kirlenmesine neden olmuştur.

Teflon olarak patentlenen PFAS kimyasalını DuPont icat etti, ancak 3M ana üreticisi oldu. 2001 yılında, DuPont fabrikasının yakınındaki on binlerce insanın içme suyunda teflon kimyasalının bulunmasının ardından bir skandal patlak verdi. Bir toplu dava, DuPont’un PFAS’ın tehlikeli olduğunu ve musluk suyunu kirlettiğini bildiğini ancak çalışanlarına, yerel topluluklara veya çevre yetkililerine söylemediğine dair kanıtları ortaya çıkardı.

Dava ayrıca Teflon kimyasalını kanser ve diğer hastalıklarla ilişkilendiren çalışmaları da tetikledi. Bu hikâye Malum Şeytan [The Devil We Know] isimli belgeselde kapsamlı bir şekilde anlatılıyor.

PFAS kimyasalları, yağ ve suyu geçirmeme kabiliyetleri nedeniyle çeşitli endüstrilerde yüksek oranda kullanılmaktadır. Bu kimyasallar 1940’lardan beri üretilmektedir ve teflon yapışmaz ürünlerde, leke tutmaz ve su geçirmez malzemelerde ve tekstil ürünlerinde, boyalarda, suya dayanıklı makyaj malzemelerinde , temizlik ürünlerinde, gıda ambalajlarında ve yangın söndürme köpüklerinde bulunabilmektedir.

PFOA ve PFOS, PFAS ailesinin en yaygın olanlarıdır, ancak her ikisi de olumsuz sağlık ve çevresel etkileri nedeniyle aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmaktadır. Bunların yerini yağ, gres ve suyu itme potansiyelini paylaşan diğer PFAS bileşikleri almaktadır.

PFOS, PFOA ile yakından ilişkilidir ve aynı zamanda çevrede her yerde bulunur. Ana kullanımı leke itici ve kumaş koruyucu olarak olmuştur; Scotchguard’ın ana bileşenidir ve aynı zamanda yangın söndürme köpüğünün bir bileşenidir.

Çevredeki en yüksek perfloroalkil seviyeleri tipik olarak bu maddeleri üreten veya kullanan tesislerin yakınında bulunsa da, uzak yerlerde de bulunmuştur. Bu durum, PFAS’ların kalıcılıkları nedeniyle havada uzun mesafeler kat edebilmelerinden kaynaklanmaktadır. Perfloroalkiller ayrıca yeraltı suları ve sellerle toprakta taşınabilir ve rüzgârlı koşullarda havaya karışabilir.

Bu kalıcılık, PFAS yükünün giderek arttığı anlamına gelmektedir; öyle ki bir grup bilim insanı, atmosferdeki sadece dört PFAS’ın küresel yayılımının ‘kimyasal kirlilik için gezegensel sınırın aşılmasına ve dünya sisteminin istikrarına yönelik risklerin artmasına’ yol açtığı sonucuna varmıştır.

Giderek artan sayıda bilim insanı, karaciğer hasarı, tiroid hastalığı, doğurganlığın azalması, yüksek kolesterol, obezite, hormon baskılanması ve kanser dahil olmak üzere PFAS maruziyeti ile ilişkili potansiyel olumsuz sağlık etkileri olduğunu tespit etmiştir.

İnsanların ve çevrenin PFAS’a maruz kalması, kirlenmiş su ve gıda, PFAS içeren tüketici ürünleri, ev tozu ve havanın yanı sıra PFAS ile kirlenmiş kanalizasyon çamurunun gübre olarak yeniden kullanılmasından kaynaklanabilir ve bu da toprakta, suda ve mahsullerde PFAS kirliliğine yol açabilir. PFAS kimyasallarının doğa ve insan üzerinde yarattığı tahribatla ilgili araştırmalar devam etmektedir.

Sonuç olarak:
–Teflon yapımında kullanılan orijinal PFAS kimyasalı piyasadan kaldırılmış olsa da, Teflon ve diğer yapışmaz tencere markaları hâlâ güvenli olduğu ispatlanmamış yeni PFAS’larla üretilmektedir.
-PFAS kimyasalları fast food ve unlu mamuller için kâğıt ve karton ambalajların kaplanmasında yaygın olarak kullanılmaktadır.
-PFAS kimyasalları, Scotchgard, Stainmaster ve diğer kumaş işlemleriyle işlenmiş leke tutmaz mobilya ve halılarda gizlenmektedir.
-Gore-Tex ceketler gibi leke veya su tutmaz etiketli giysiler genellikle PFAS kimyasalları içerir.
-PFAS, kişisel bakım ürünleri ve kozmetiklerde bile bulunmaktadır.

Kaynaklar:https://www.yesilist.com/sonsuz-kimyasallar-olarak-da-bilinen-pfas-nedir-zararlari-nelerdir/

HABER MERKEZİ: BÜLENT ÖZGEN